UNICEF Polska – pomagamy dzieciom

Nastolatki pragną doświadczać nowych rzeczy i jest to kluczowy element ich rozwoju. Przekraczając granice, nastolatki rozwijają niezależność i stają się coraz bardziej samodzielne. Czasami jednak młodzi ludzie mogą podejmować ryzyko, które zagraża bezpieczeństwu osób w ich otoczeniu, a także im samym. Jako rodzic lub opiekun możesz pomóc swojemu dziecku w bezpiecznym dojrzewaniu.

Przeprowadziliśmy rozmowę z psychologiem młodzieży dr Lisą Damour o tym, jak rodzice mogą najlepiej poradzić sobie w tym czasie, zapewniając nastolatkom możliwości rozwoju i odkrywania nowych doświadczeń, jednocześnie pomagając im zachować bezpieczeństwo.

Zdolność nastolatków do tłumienia impulsów rozwija się znacznie wolniej niż ich potrzeba poszukiwania ekscytacji. Rosnącą tendencję do podejmowaniu ryzyka przez młodych ludzi można częściowo wytłumaczyć faktem, że z neurologicznego punktu widzenia nastolatki potrafią zapomnieć o granicach.

dr Lisa Damour.

Dlaczego młodzież pociągają ryzykowne zachowania?

Dr Damour: Nastolatki poszukują nowych, ekscytujących doświadczeń. Część tego procesu ma podłoże neurologiczne – ich mózgi są silnie uwrażliwione na emocje związane z przezyciami dającymi poczucie satysfakcji, co może powodować, że poszukują wrażeń bardziej niż młodsze dzieci i dorośli. 

Dążenie nastolatków do większej niezależności może oznaczać, że będą oni przekraczać granice ustanawiane przez dorosłych. Chociaż może to być frustrujące, często jest to oznaka zdrowego rozwoju nastolatka. 

Zaobserwowano również wyższy poziom podejmowania ryzyka lub ryzykownych zachowań wśród niektórych nastolatków, którzy zmagają się z problemami emocjonalnymi. Może to być spowodowane tym, że próbują poradzić sobie z uczuciem niepokoju. Młode osoby które są pod wpływem silnego stresu lub czują się odizolowane, częściej wykazują skłonność do ryzykownych zachowań.

Podobnie jak we wszystkich elementach rodzicielstwa, nastolatki zwracają szczególną uwagę na to, jakie zachowania wykazują dorośli wokół nich. Wiemy też, że nastoletnie dzieci rodziców i opiekunów, którzy nadużywają alkoholu lub nie stosują zdrowych strategii radzenia sobie z problemami, częściej angażują się w niebezpieczne sytuacje i mają trudności z dbaniem o siebie.

Jak nastolatki myślą o ryzyku?  

Dr Damour: Sposób, w jaki młodzież rozumuje na temat ryzyka, może być kształtowany przez kontekst, w którym się znajduje. Kiedy nastolatki są z dorosłymi lub w sytuacjach, które nie są emocjonalnie intensywne, mają tendencję do bardzo ostrożnego pojmowania zachowań ryzykownych. Z kolei kiedy są ze swoimi przyjaciółmi w sytuacjach społecznych lub emocjonalnych, są mniej chętne do używania zdrowego rozsądku i bardziej skłonne do podejmowania impulsywnych wyborów.  

Rodzaj ryzyka podejmowanego przez nastolatki jest w dużej mierze podyktowany normami, w których żyją oraz tym, jak ściśle są nadzorowane, a także rodzajami ryzykownych działań, które są dla nich łatwo dostępne. 

Chłopcy są generalnie bardziej skłonni do podejmowania ryzyka niż dziewczęta, ale rodzaje ryzyka podejmowanego przez nastolatków zależą w znacznie większym stopniu od czynników kontekstowych, które ich otaczają niż od czynników indywidualnych, takich jak płeć czy wiek. 

Jak rodzice mogą zadbać o bezpieczeństwo nastolatków? 

Dr Damour: Pierwszą rzeczą, jaką rodzice i opiekunowie mogą zrobić, aby zagwarantować nastolatkom bezpieczeństwo, jest zapewnienie rozsądnego poziomu nadzoru, ponieważ wiemy, że może to zmniejszyć prawdopodobieństwo podejmowania przez nich ryzyka. 

Pamiętajmy, że powinniśmy być dla dziecka partnerem w zakresie bezpieczeństwa. Najlepiej dbać o nie razem z naszymi dziećmi, rozmawiać z nimi o dokonywaniu bezpiecznych wyborów w sytuacjach, gdy nie ma nas w pobliżu i dopilnować, że będą czuć się komfortowo zasięgając naszej pomocy w razie potrzeby. Rodzice powinni stawiać wysokie oczekiwania wobec zachowania nastolatków i koncentrować te oczekiwania na bezpieczeństwie. Zazwyczaj najskuteczniejsze jest rozmawianie z nastolatkami o zapewnieniu sobie bezpieczeństwa, a nie o przestrzeganiu zasad, moralności lub praw, które często mogą wydawać się nastolatkom arbitralne.  

Ważne jest również, aby dorośli wyjaśnili dziecku, że czasami może znaleźć się w niebezpiecznych sytuacjach i potrzebować pomocy dorosłych, aby zapewnić sobie bezpieczeństwo. Choć może się to wydawać sprzeczne, rodzice mogą powiedzieć:

Prosimy cię o dokonywanie dobrych wyborów i dbanie o własne dobro. Jeśli jednak znajdziesz się w sytuacji, w której ty lub twoi znajomi będziecie w niebezpieczeństwie, chcemy, żebyś skontaktował się z nami, abyśmy mogli pomóc. Obiecujemy, że możesz na nas liczyć – w każdej sytuacji. 

Wiemy, że nastolatki nie zawsze kierują się najlepszą oceną sytuacji, gdy są ze swoimi przyjaciółmi. W związku z tym pomocne może być wcześniejsze zaplanowanie z nimi, jak sobie poradzą, jeśli wystąpią ryzykowne sytuacje. Jako rodzic możesz powiedzieć:

Cieszymy się, że zgadzasz się, że picie alkoholu podczas spotkań z przyjaciółmi nie jest bezpieczne. Powiedz nam, jaki masz plan, jeśli wszyscy inni będą pić. Co powiesz lub zrobisz, co pomoże ci trzymać się planu, który teraz tworzymy?

Wcześniejsze planowanie nie jest gwarancją, że młody człowiek podejmie bezpieczną decyzję, gdy będzie ze swoimi przyjaciółmi, ale nastolatkom zawsze jest łatwiej, jeśli przemyślą najpierw sytuację i nie będą próbować wymyślić rozwiązania pod wpływem chwili. 

Możesz także zachęcić swoje nastoletnie dziecko do zrzucenia winy za swoje dobre zachowanie na ciebie. Żaden nastolatek nie chce czuć się zakłopotany przed swoimi przyjaciółmi, a czasami sposobem na uniknięcie zażenowania jest powiedzenie, że chętnie zaangażowałby się w niebezpieczną zabawę, ale jeśli to zrobi, wpadnie w kłopoty związane z rodzicami.

Kiedy rodzice powinni martwić się ryzykownymi zachowaniami? 

Dr Damour: Podejmowanie ryzyka jest najbardziej niepokojące, gdy nastolatki angażują się w wysoce niebezpieczne zachowania, które mogą mieć potencjalnie trwałe konsekwencje, takie jak eksperymentowanie z narkotykami, alkoholem, palenie tytoniu, seks bez zabezpieczenia lub przemoc fizyczna.

Należy podjąć działanie jeśli młody człowiek angażuje się w ryzykowne zachowanie, które może mieć trwałe konsekwencje, takie jak wyrządzenie krzywdy sobie lub innym. Powodem do interwencji jest także sytuacja, gdy nastolatek nie uczy się na własnych błędach. Przykładowo niektórzy młodzi ludzie upijają się na imprezach i tylko łut szczęścia powoduje, że wychodzą z tego bez szwanku.

Co mogę zrobić, jeśli nastolatek stwarza dla siebie zagrożenie?   

Dr Damour: Jeśli niepokoi cię ryzykowne zachowanie nastolatka, to poinformuj go o swoich obawach. Możesz powiedzieć:

Musisz zachować bezpieczeństwo. Jeśli nie jesteś w stanie sam zapewnić sobie bezpieczeństwa, stanie się to moim zadaniem, co może oznaczać, że będziesz mieć mniejszą swobodę.

Możesz następnie porozmawiać z młodą osobą o tym w jaki sposób planuje dbać o swoje bezpieczeństwo, co w przeszłości stanęło na przeszkodzie w tym względzie, a także możesz ocenić, czy dziecko powinno trzymać się bliżej domu przez jakiś czas. Wszelkie konsekwencje angażowania się w ryzykowne zachowania powinny być formułowane w kontekście promowania bezpieczeństwa. Ostatecznym celem jest to, aby młoda osoba mogła działać niezależnie i można było liczyć na to, że będzie sama dbać o swoje najlepsze interesy.  

Rozmawiając z nastolatkami na temat podejmowania ryzyka, powinniśmy oprzeć się chęci grożenia im karami, jeśli zostaną przyłapani.

Chociaż nasze intencje są dobre, ryzykujemy, że nastolatek skupi się na tym, co może ujść mu na sucho, zamiast na bezpiecznych zachowaniu. W takim wypadku możesz powiedzieć:

Nie chodzi o to, czy zostaniesz przyłapany, czy nie - najprawdopodobniej nie zostaniesz - kluczową kwestią jest to, czy stanie ci się krzywda. Twoim zadaniem jest dbanie o siebie, a jeśli tego nie robisz, będę musiał ci w tym pomóc.

Kiedy rodzice powinni szukać profesjonalnej pomocy? 

Zwróć się o pomoc do specjalisty, gdy twoje dziecko regularnie angażuje się w niepokojące lub ryzykowne zachowania - takie jak przyjmowanie niebezpiecznych substancji, samookaleczanie lub przemoc wobec innych. 

Nie bój się skorzystać ze wsparcia, gdy wysiłki, które podejmujesz, aby pomóc nastolatkowi lepiej dbać o siebie, nie przynoszą rezultatów.  

Czasami nastolatki bywają oporne na sugestie, że dorośli będą ich bardziej pilnować lub ograniczać ich wolność. W takich chwilach pomocne może być powiedzenie:

Chcemy, abyś był niezależny. A gdy tylko przekonamy się, że jesteś w stanie być niezależny jednocześnie dbając o siebie, z przyjemnością będziemy cię w tym wspierać.

Dorastanie dziecka może być niepokojącym okresem dla rodziców, ale ważne jest, aby pamiętać, że nastolatki zawsze będą poszukiwać niezależności i wolności. To oznaka ich zdrowego rozwoju. Jako rodzic lub opiekun możesz pomóc mu bezpiecznie przeżyć ten czas i spokojnie wejść w dorosłość.

Dr Lisa Damour jest uznaną psycholożką, autorką książek, współpracowniczką New York Timesa, a także matką dwójki dzieci.