UNICEF Polska – pomagamy dzieciom

W testamencie testator spisuje swoją ostatnią wolę. Wskazanie kto ma dziedziczyć, nie może budzić wątpliwości, a spadkodawca musi mieć zdolność testowania, czyli mieć prawną możliwość sporządzenia testamentu (musi być osobą fizyczną i mieć pełną zdolność do czynności prawnych, tj. ukończyć 18 lat i nie być ubezwłasnowolnionym). Istnieją sytuacje, w których testament może być podważony. Kiedy możliwe jest stwierdzenie nieważności ostatniej woli? 

Czy można podważyć testament?

Testament można podważyć po śmierci testatora, m.in. w momencie, w którym dochodzi do próby uzyskania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku bądź aktu poświadczenia dziedziczenia. 

W przypadku wyboru drogi sądowej sąd prześle wszystkim uczestnikom postępowania (a więc zarówno osobom powołanym w testamencie, jak i tym, którzy byliby powołani do dziedziczenia z ustawy), odpisy testamentu i wezwie ich do złożenia zastrzeżeń co do jego treści. Jeśli uczestnicy zaniechają przedstawienia zarzutów, utracą prawo do ich powoływania w przyszłości. W razie istnienia zastrzeżeń co do ważności testamentu, osoby te powinny wyszczególnić je w treści pisma i przesłać w wyznaczonym terminie – najczęściej 14 dni od momentu doręczenia korespondencji sądowej – do sądu. W praktyce w takiej sytuacji dojdzie zapewne do ich przesłuchania na rozprawie. 

Jeśli spadkobiercy wybiorą postępowanie przed notariuszem, w kancelarii będą musiały się stawić wszystkie zainteresowane osoby – czyli zarówno te, które zostały wymienione w testamencie, jak i ci krewni, którzy należą do grona spadkobierców ustawowych (np. jeśli po babci na mocy ustawy dziedziczy wnuczka, ponieważ babcia nie miała żyjących dzieci ani innych wnuków, a jej mąż nie żyje, wystarczy, że stawi się jej wnuczka, zaś dalsi spadkobiercy testamentowi, np. rodzeństwo zmarłej, nie mają obowiązku przychodzenia do kancelarii). Notariusz nie może sporządzić aktu dziedziczenia, jeśli ktokolwiek zgłosi co do niego zastrzeżenia, więc podważenie testamentu w ten sposób doprowadzi do konieczności skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego. 

Który z rodzajów testamentów można podważyć?

Podważyć można każdy testament, niezależnie od formy, w jakiej został sporządzony (wszystkie są bowiem równoważne). W zależności od rodzaju może to być jednak mniej lub bardziej skomplikowane. 

Ważność testamentu spisanego odręcznie jest stosunkowo łatwo podważyć. Popularne są zarówno przypadki fałszowania testamentu, jak i przedstawiania dokumentu, który został następnie odwołany. Łatwiej niż w przypadku testamentu notarialnego jest również wykazać, że osoba znajdowała się w stanie, który uniemożliwiał jej świadome kierowanie swoim postępowaniem. 

Dlaczego podważenie testamentu notarialnego jest trudne?

Podważenie testamentu notarialnego jest trudniejsze niż testamentu własnoręcznego. W tym przypadku bowiem odchodzą przyczyny nieważności związane ze sposobem sformułowania ostatniej woli – o poprawne sporządzenie testamentu dba notariusz. Urzędnik przeprowadza również wstępny wywiad z testatorem, który ma wykazać, czy znajduje się on w stanie pełnej świadomości (np. pyta o datę, pogodę czy członków rodziny). Zarzuty co do ważności podnoszone przed sądem są najczęściej konfrontowane z zeznaniami notariusza. 

Ważność testamentu

Najważniejszą kwestią do ustalenia przed udzieleniem odpowiedzi na pytanie, czy można podważyć testament w danym stanie faktycznym i prawnym, jest stwierdzenie, czy jest on ważny. Jakie kryteria w tym zakresie przewidują przepisy? 

Kiedy testament jest ważny?

Testament jest ważny, jeśli został spisany zgodnie z wymogami przewidzianymi dla danego rodzaju rozrządzenia. W przypadku testamentu własnoręcznego musi być m.in. sporządzony osobiście, spisany pismem ręcznym, podpisany i opatrzony datą. Na tym jednak wymogi się nie kończą. 

Ważność testamentu zależy również od cech testatora – musi on mieć pełną zdolność do czynności prawnych (tzn. ukończyć 18 lat i nie być ubezwłasnowolnionym) oraz być świadomym znaczenia składanego oświadczenia. 

Kiedy testament jest nieważny?

Przyczyny nieważności testamentu są wyszczególnione w kodeksie cywilnym. Do jednych z najczęściej zachodzących w praktyce powodów należą wady oświadczenia woli, w tym chociażby:

• brak świadomości lub swobody (np. choroba psychiczna, szantaż), 
• błąd (złe przeświadczenie o rzeczywistości, które gdyby nie zaszło, nie doprowadziłoby do sporządzenia testamentu), 
• groźba (uzasadniająca poczucie zagrożenia, tzn. prawdopodobna do spełnienia). 

Nieważny będzie również testament wspólny, tzn. zawierający oświadczenie więcej niż jednej osoby (np. dwóch małżonków). 

Jak podważyć testament?

Podważenie testamentu wymaga przedstawienia rzetelnych podstaw nieważności. Dla ustalenia, czy testament jest nieważny, przewidziano specjalny tryb postępowania. 

Podważenie testamentu – w sądzie czy u notariusza?

Testament można podważyć jedynie w sądzie. Wszystko dlatego, że do załatwienia sprawy u notariusza wymagane jest istnienie zgodnej woli wśród wszystkich uczestników postępowania. Notariusz ma obowiązek odmówić sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, jeśli ktokolwiek podważy ważność testamentu. 

Podważenie testamentu wymaga przedstawienia rzetelnych dowodów i uargumentowania swoich twierdzeń. Warto w tym zakresie skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika (prawnika), który ma doświadczenie w prowadzeniu tego typu spraw. Koszt obsługi prawnej jest zazwyczaj ustalany indywidualnie i zależy m.in. od miejsca zamieszkania oraz stopnia skomplikowania sprawy. 

Kto może wnioskować o podważenie testamentu?

Podważyć testament może zarówno spadkobierca ustawowy, jak i testamentowy. Nie ma znaczenia, czy dana osoba była krewnym testatora, a także, czy przysługuje jej prawo do zachowku.  

Kiedy najczęściej podważany jest testament?

Do podważenia testamentu dochodzi najczęściej w momencie, w którym zostaje wszczęte postępowanie spadkowe (przed sądem bądź u notariusza). Krewni zmarłego, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, ale na mocy testamentu pozostało im jedynie roszczenie o zapłatę zachowku, zgłaszają również czasami zarzut nieważności testamentu w postępowaniu o jego zasądzenie. 

Ile jest czasu na podważenie testamentu?

Podniesienie zarzutu nieważności testamentu jest obwarowane terminem. Zgodnie z art. 945 § 2 k.c. na przyczyny dotyczące wad oświadczenia woli nie można się powoływać po upływie lat trzech od dnia, w którym dana osoba dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

Czy z podważeniem testamentu wiążą się koszty?

Wiesz już, kiedy można podważyć testament. Zastanawiasz się prawdopodobnie, czy czynność ta generuje koszty. Dobrą wiadomością jest fakt, że podważenie testamentu nie wiąże się z kosztami. Dzięki temu przeszkody finansowe nie pozbawią cię prawa do dochodzenia uznania testamentu za nieważny. 

Obowiązujące w Polsce przepisy w zakresie ważności testamentu mają za zadanie zapewnić, że wola testatora będzie respektowana w jak najlepszy sposób, a także, że nie ulegnie manipulacji na etapie składania oświadczenia. Sporządzając testament, uważaj więc na to, aby spełniał on wszystkie wymagania określone w przepisach. Pamiętaj również, że krąg spadkobierców możesz określić w pełni zgodnie ze swoją wolą – nie ma w tym zakresie ograniczeń. Do spadku możesz powołać również osoby spoza rodziny i organizację humanitarną taką jak UNICEF.